Borsa ya da döviz gibi piyasalarda en sık yaşanan hatalardan biri tombul parmak sendromu olarak bilinir. Bu hata bazı yerlerde şişman parmak sendromu olarak da bilinmektedir. Bu hatalar finans piyasasında önemli değişikliklere neden olabilmektedir.
Tombul parmak sendromu (fatfingererror) bazı zamanlarda birçok kişi ya da kurum için tehlikelidir. Bu hata bilgisayara veri girişi yapıldığı sırada yanlış bir tuşa basılmasıyla ortaya çıkar ve insan faktöründen kaynaklanır, bilgisayar hatası değildir. Bunlar çoğunlukla zararsız hatalar olsa da piyasada önemli dalgalanmalar yaratabilmektedir.
Örnek verecek olunursa eğer bir broker hisseyi 1.000 adet yerine 1.000.000 adet girerse satış emri yanlış girilmiş olur ve bu durum piyasada etki yaratır. Genel olarak hatanın yarattığı etki hatanın boyutunun büyüklüğüne ve ne zaman fark edildiğine göre değişir. İnsan ya da bilgisayar kaynaklı hatalar piyasada hızlı bir şekilde fark edildiği zaman kontrol altına alınabilir ve bu da daha büyük sorunlar önüne geçer.
Tombul Parmak Sendromu Nedir?
Mali piyasalarda brokerlar işlemlerini gerçekleştirirken yanlış bir tuşa bastıklarında emredilen alım fiyatı yanlış bir şekilde sunulur ve istenen alım fiyatından daha fazlası gerçekleştirilir. Bu hataya mali piyasalardaki tombul parmak sendromu ya da tombul parmak hatası denilmektedir. Bir sıfıra fazla basmak alım seviyesinin daha fazla olmasına neden olur ve bunun gibi bir hata tombul parmak sendromu için örnek verilebilir.
Brokerların böyle bir yanlışlık yapmalarının sebepleri arasında verilen emri hızlı bir şekilde girmeye çalışmaları vardır. Tombul parmak hatasının diğer sebeplerinden biri de genelde brokerların klavye tuşlarında tek bir sıfır ve üç tane sıfırın yan yana bulunmasıdır. Hatta çoğu tombul parmak sendromunun gerçekleşmesi bu durumdan dolayıdır. Tuşların bu şekilde konumlanmasından dolayı 100 adet olan satış emri milyon olarak sisteme girilebilir. Diğer piyasalarla karşılaştırıldığı zaman tombul parmak sendromu daha çok hisse senedi piyasasında görülmektedir.
Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte bu hatada azalma görülse de günümüzde hala yaşanmaya devam etmektedir. Bu hatayı önleme yöntemlerinden bazıları müşteri emir numarası girişi ve müşteriye yönelik emir limitleridir. Bu işlemlerin uygulanmasıyla borsa piyasasında tombul parmak hatası en aza indirilmeye çalışılmaktadır. Yine de yoğun işlem gerektiren piyasalarda bu hataların tamamen ortadan kaldırılması çok olası değildir.
Tombul Parmak Sendromu Nasıl Önlenir?
Tombul parmak sendromu yaşanması ihtimalini azaltacak bazı önlemler vardır. Bunlardan biri limitlerin belirlenmesidir. Filtreleme ayarı yaparak limitlerin belirlenmesi bu hatanın önüne geçmede etkili olabilir. Bu şekilde belli bir hisse sayısı işlemleri öncelikle filtreden geçer daha sonra işlem merkezine ulaşır. Bu şekilde tombul parmak hatası minimuma indirilebilir.
Yetkilendirme ayarı yapmak da bu sendromun gerçekleşme ihtimalini azaltmak için uygulanabilecek yöntemlerden biridir. Belli bir miktarın üzerindeki işlemler yönetici onayı gerektirir ve böylece olası hataların önüne geçilebilir.
Diğer bir tombul parmak sendromu önleme yöntemlerinden biri de otomasyondur. Otomasyonda alım ve satım emirleri algoritmalar tarafından yönetilir böylece insanın yapabileceği hata minimum seviyeye indirilir. İşlemleri uzun süreli manuel bir şekilde gerçekleştirmek piyasaları hatalara da açık hale getirir. Otomasyon ne kadar artarsa hata miktarı da o kadar azalacaktır.
Türkiye’de Yapılan İlk Tombul Hatası ve Diğer Örnekler
Türkiye’deki ilk tombul parmak hatası 17 Şubat 1995 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu hata Erdemir hisselerinin işlemleri gerçekleştirilirken yaşanmıştır. Erdemir hisselerine1.900 lot emir yollanması amaçlanırken bir broker tarafından 190.000 lotluk alış emrinin işleme girilmesi piyasada etki yaratmıştır ve Türkiye’de yapılan ilk tombul parmak sendromu olmuştur. Bu hata seans kapanmadan 3 dakika önce yaşanmıştır. Daha sonra işlemlerin İstanbul Menkul Kıymetler Borsası tarafından iptali gerçekleştirdi. Bu olaydan sonra da piyasada tombul parmak hatası yaşanmaya devam etmiştir.
Son zamanlarda da İş Bankası hisseleri işlemleri sırasında gerçekleştirilen bir hata olmuştur ve bu hata 22 Mayıs 2014’te yaşanmıştır. Sisteme girilen emir fiyatının hatalı olmasıyla bir karışıklık yaşanmıştır. Bu hata kısa sürmüştür ve fiyatın önceki, istenen haline geri getirilmesi başarılmıştır.
Dünyada önemli olan bir tombul parmak sendromu da New York borsasında yaşanandır. Bu hata 2010 yılında gerçekleşmiştir. Burada yapılan hata tüm dünya borsalarına yayılmış ve bu borsaları olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Bu da tarihe geçen enteresan olaylar arasında yerini almış oldu böylelikle.
